Menu
Współczesne badania nad neurobiologią snu odkrywają coraz więcej na temat złożonych interakcji między snem a funkcjonowaniem mózgu. Sen, od dawna uznawany za niezbędny dla regeneracji fizycznej i psychicznej, staje się przedmiotem coraz większego zainteresowania naukowców, którzy docierają do głębszego zrozumienia jego roli w procesach poznawczych, emocjonalnych i zdrowotnych.
Odpoczynek i regeneracja organizmu, a zwłaszcza mózgu, stanowią podstawową funkcję snu. Podczas snu zmniejsza się aktywność wielu obszarów mózgu, co przyczynia się do zmniejszenia zużycia energetycznego i usuwania toksyn nagromadzonych w trakcie aktywności dziennej. Ten proces oczyszczania jest istotny dla jego zdrowia i sprawności, szczególnie z uwagi na znaczenie regularnego i jakościowego snu dla ogólnego funkcjonowania organizmu. Sen wpływa również na wydzielanie wielu hormonów, w tym hormonów regulujących apetyt, metabolizm, stres oraz wzrost i regenerację tkanek. Regularny sen wspiera zdrową regulację tych procesów, podczas gdy brak snu może prowadzić do zaburzeń hormonalnych i związanych z nimi problemów zdrowotnych.
Jednym z kluczowych obszarów, na które sen wywiera wpływ, jest pamięć i konsolidacja informacji. Podczas snu mózg przetwarza i porządkuje informacje zgromadzone w ciągu dnia, umożliwiając ich przechowywanie w pamięci długotrwałej oraz wyodrębnianie istotnych wniosków. To nie tylko pomaga nam zapamiętać fakty, lecz także integruje je w naszą już istniejącą wiedzę, tworząc spójne struktury poznawcze. Ponadto, istnieją dowody na to, że sen jest również istotny dla selektywnego zapominania, czyli procesu, w którym mózg usuwa niepotrzebne informacje, aby zrobić miejsce dla nowych. To właśnie podczas snu mózg decyduje, które informacje są ważne i warto je zachować, a które można usunąć lub przypisać im mniejsze znaczenie.
Dobrej jakości sen jest ważny również dla efektywnego procesu uczenia się. Pozwala na lepsze zapamiętywanie informacji, integrację nowych pojęć oraz syntezę wiedzy, co przekłada się na szybsze postępy w nauce i zdobywanie nowych umiejętności. Ponadto regularny sen jest szczególnie istotny w starszym wieku, ponieważ pomaga dłużej utrzymać sprawność poznawczą. Badania naukowe sugerują, że brak snu może przyspieszyć proces starzenia się mózgu i zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych oraz otępienia.
Istotne jest, że sen odgrywa istotną rolę w regulacji emocji i utrzymaniu zdrowia psychicznego. Podczas snu mózg integruje emocjonalne aspekty doświadczeń z pamięcią, co umożliwia bardziej kompleksowe zrozumienie i przetworzenie tych doświadczeń. Integracja emocji z pamięcią może prowadzić do adaptacyjnego podejścia do przeszłych doświadczeń i zmniejszenia negatywnego wpływu, jaki mogą one mieć na stan psychiczny. Sen pomaga również w redukcji poziomu hormonu stresu – kortyzolu – oraz w regulacji aktywności obszarów mózgu odpowiedzialnych za reakcje emocjonalne, takich jak ciało migdałowate. Oba te działania pomagają w zmniejszeniu napięcia emocjonalnego i intensywności negatywnych emocji, a to przekłada się na spokojniejszy sen i lepsze samopoczucie po przebudzeniu. W dalszej perspektywie może zapobiegać wystąpieniu zaburzeń związanych z stresem i depresji.
Sen może wpływać także na naszą zdolność do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji poprzez umożliwienie lepszej integracji informacji, wpływa na rozwój elastycznego myślenia i kreatywności. Podczas snu mózg może łączyć i przetwarzać informacje w nowatorski sposób, co może prowadzić do powstania nowych pomysłów i rozwiązań. Osoby, które dobrze śpią, często radzą sobie lepiej w sytuacjach wymagających myślenia abstrakcyjnego i podejmowania skomplikowanych decyzji.
Co się zatem dzieje, gdy doświadczamy braku wystarczającej ilości lub jakości snu? Jedna źle przespana noc nie musi stanowić powodu do niepokoju, choć następnego dnia zapewne będziemy zmęczeni i senni. Jednakże regularne braki snu mogą mieć negatywne konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Mogą prowadzić do osłabienia układu odpornościowego, tym samym zwiększać ryzyko infekcji i chorób, w tym ryzyko chorób serca, nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu i innych poważnych schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo zła jakość snu może prowadzić do pogorszenia funkcji poznawczych takich jak koncentracja, uwaga, pamięć i szybkość przetwarzania informacji. Osoby pozbawione snu miewają trudności ze skupieniem się, podejmowaniem decyzji i wykonywaniem złożonych zadań. Deprywacja snu może także prowadzić do wzrostu poziomu stresu, podatności na lęk, depresję i inne zaburzenia nastroju. Osoby cierpiące na przewlekły brak snu mogą doświadczać obniżonego samopoczucia i utraty motywacji.
Wszystko to pokazuje, jak niezwykle istotnym procesem dla zdrowia i funkcjonowania mózgu jest dobry i odpowiednio długi sen. Regularne wysypianie się ma moc wpływania na wiele aspektów naszego życia, od funkcji poznawczych po regulację emocji i zdolność do kreatywnego myślenia. Jeśli problem z jakością i ilością snu powtarza się lub trwa dłużej, może to wymagać konsultacji z lekarzem. Istnieją również strategie i techniki zarządzania stresem oraz zdrowe nawyki, które mogą pomóc w łagodzeniu bezsenności i poprawie jakości snu. Należy więc pamiętać, że regularny i jakościowy sen jest kluczowy dla zachowania optymalnego zdrowia psychicznego i fizycznego, dlatego warto zadbać o odpowiednie wysypianie się każdej nocy.
Bobić T.T., Šečić A., Zavoreo I. i in. 2016. The impact of sleep deprivation on the brain. „Acta Clinica Croatica”, 55(3): 469–473. DOI: 10.20471/acc.2016.55.03.17.
Diekelmann S., Wilhelm I., Wagner U., Born, J. 2013. Sleep to implement an intention. „Sleep”, 36(1): 149–153. DOI: 10.5665/sleep.2322.
Rechtschaffen A. 1998. Current perspectives on the function of sleep. „Perspectives in Biology and Medicine”, 41(3): 359–390. DOI: 10.1353/pbm.1998.0051.
Tempesta D., Socci V., De Gennaro L., Ferrara M. 2018. Sleep and emotional processing. „Sleep Medicine Reviews”, 40: 183–195. DOI: 10.1016/j.smrv.2017.12.005.
Xie L., Kang H., Xu Q. i in. 2013. Sleep drives metabolite clearance from the adult brain. „Science”, 342(6156): 373–377. DOI: 10.1126/science.1241224.
mgr Karolina Osiwała – specjalista neuropsycholog kliniczny. Od 2016 roku pracuje w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej. Prowadzi terapię neuropsychologiczną głównie z pacjentami po udarze, z chorobami neurodegeneracyjnymi i w stanie śpiączki. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS w Katowicach i Akademią Humanitas, prowadząc zajęcia dydaktyczne dotyczące neuropsychologii i psychologii zdrowia.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
