Menu
Udar będący wynikiem zaburzeń krążenia mózgowego może prowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu i skutkować różnorodnymi deficytami, takimi jak niepełnosprawność ruchowa, trudności w mówieniu, problemy z pamięcią czy zmiany w zachowaniu. Taki stan wymaga nie tylko intensywnej rehabilitacji fizycznej, lecz także psychicznej adaptacji pacjenta do nowej rzeczywistości.
Proces akceptacji nabytej niepełnosprawności często jest porównywany do przeżywania żałoby (jak w przypadku utraty ważnej osoby), ponieważ obejmuje wiele podobnych emocji i etapów. Wiele osób po nagłym wypadku, chorobie czy innym wydarzeniu, które prowadzi do trwałej zmiany w ich zdolnościach fizycznych czy psychicznych, przechodzi przez etapy żałoby związane z utratą wcześniejszej tożsamości, zdrowia i sposobu życia. Proces ten jest indywidualny i niekoniecznie liniowy, ale najczęściej przebiega w kilku krokach.
Zaprzeczenie to pierwszy etap, który często pojawia się zaraz po udarze prowadzącym do niepełnosprawności. W tym momencie osoba może mieć trudności z przyjęciem do wiadomości, że jej życie uległo trwałej zmianie. Często towarzyszą jej myśli typu: „To nie może być prawda”, „To pewnie przejściowe” lub „Na pewno wszystko wróci do normy”. Zaprzeczenie działa jako mechanizm obronny, który chroni psychikę przed zbyt dużym szokiem i bólem związanym z nagłą utratą.
W praktyce zaprzeczenie może manifestować się przez unikanie rozmów na temat sytuacji chorego, ignorowanie konieczności podjęcia rehabilitacji lub zaniedbywanie zaleceń lekarzy. Osoba może również odmawiać przyjęcia pomocy czy wsparcia, zarówno ze strony bliskich, jak i specjalistów. Zaprzeczenie to etap, w którym rzeczywistość wydaje się zbyt trudna do zaakceptowania.
Po tym, jak zaprzeczenie zaczyna ustępować, często pojawia się gniew. Chory może odczuwać złość na siebie, na innych, a nawet na los, który postrzega jako niesprawiedliwy. Pojawiają się pytania: „Dlaczego to się musiało przydarzyć właśnie mnie?”, „Dlaczego teraz, kiedy miałem tyle planów?”.
Gniew jest reakcją na poczucie niesprawiedliwości i frustracji związanej z utratą kontroli nad swoim życiem. Gniew może być skierowany do różnych osób – lekarzy, którzy „nie zrobili wystarczająco dużo”, rodziny, która „nie rozumie”, czy nawet obcych, którzy wydają się cieszyć pełnym zdrowiem. Na tym etapie mogą również pojawić się uczucia zazdrości wobec innych, którzy nie muszą stawiać czoła takim wyzwaniom.
Ważne jest, aby w tym momencie znaleźć zdrowe sposoby na wyrażenie gniewu i pracować nad jego zrozumieniem. Ignorowanie lub tłumienie tych emocji może prowadzić do pogorszenia stanu psychicznego, dlatego może być tu konieczne wsparcie psychologiczne.
Etap targowania się charakteryzuje się próbą odzyskania kontroli nad sytuacją poprzez negocjacje – najczęściej z samym sobą, z losem, a czasem z Bogiem. Chory może rozważać różne scenariusze, które mogłyby odmienić jego sytuację, np.: „Gdybym tylko poszedł do lekarza wcześniej…”, „Może jeśli zacznę intensywniej ćwiczyć, wszystko się poprawi…”.
To etap, w którym pojawia się nadzieja, że sytuacja może się zmienić lub że znajdzie się sposób na jej poprawę. Często jest to też moment, kiedy chory podejmuje próby prawy swojej sytuacji poprzez intensyfikację działań – może to być angażowanie się w nowe terapie, diety czy inne aktywności mające na celu poprawę zdrowia. Jednak gdy te próby nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, może pojawić się większa frustracja i rozczarowanie.
Kiedy próby targowania się nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, a chory uświadamia sobie, że jego sytuacja jest trwała, często pojawia się depresja. Jest to etap, w którym chory zaczyna odczuwać głęboki smutek i przygnębienie. Dociera do niego, że życie, jakie znał, już nigdy nie będzie takie samo. Taki stan może prowadzić do poczucia beznadziei i lęku przed przyszłością.
W tym momencie osoba może wycofać się z życia społecznego, stracić zainteresowanie swoimi dawnymi pasjami, a także doświadczać problemów ze snem, apetytem i codziennym funkcjonowaniem. Uczucia i doświadczane trudne stany mogą być na tyle silne, że chory zaczyna myśleć, iż nie jest w stanie dalej żyć w nowej rzeczywistości. Wówczas ten etap może być szczególnie niebezpieczny. W tym momencie niezwykle ważne okazują się wsparcie ze strony bliskich oraz pomoc specjalistów – psychologów i psychiatrów. Terapia i (w razie potrzeby) farmakoterapia mogą pomóc choremu przezwyciężyć ten etap i zacząć dostrzegać nowe możliwości w życiu.
Ostatnim etapem jest akceptacja, która niekoniecznie oznacza pogodzenie się z sytuacją. Jest raczej przyjęciem jej do wiadomości i dostosowaniem się do nowej rzeczywistości. Chory zaczyna dostrzegać, że życie z niepełnosprawnością, choć inne, nadal może być pełne sensu i wartościowych doświadczeń.
Akceptacja to etap, w którym osoba przestaje walczyć z tym, co się wydarzyło, zamiast tego zaczyna szukać sposobów na adaptację. Może to oznaczać naukę nowych umiejętności, przystosowanie środowiska do swoich potrzeb, a także odkrywanie nowych celów i pasji, które pozwolą cieszyć się życiem na nowo.
Ważne jest, aby zaznaczyć, że akceptacja nie oznacza końca procesu. Osoba po udarze może nadal doświadczać smutku, gniewu czy innych emocji, ale staje się bardziej zdolna do zarządzania nimi i kontynuowania życia pomimo przeszkód. Akceptacja otwiera drzwi do tworzenia nowej tożsamości, która obejmuje zarówno stare, jak i nowe aspekty życia.
Wiele osób nie przechodzi przez te etapy w sposób uporządkowany. Możliwe jest, że dana osoba będzie przeskakiwać między różnymi etapami lub wracać do wcześniejszych faz, w zależności od okoliczności i wsparcia, które otrzymuje.
Każdy przechodzi przez proces żałoby we własnym tempie. Dla niektórych może to być kilka miesięcy, u innych proces może to trwać znacznie dłużej. Ważne jest, aby dać sobie czas na przeżycie tych etapów i nie wymuszać przyspieszenia tego procesu.
Profesjonalna pomoc psychologiczna okazuje się niezwykle pomocne na każdym etapie żałoby. Terapia psychologiczna może pomóc w przetwarzaniu emocji, radzeniu sobie z depresją i ostatecznie w osiągnięciu akceptacji. Dobrym pomysłem mogą okazać się spotkania w grupach wsparcia. Oferują one cenne wsparcie, ponieważ umożliwiają dzielenie się doświadczeniami z osobami, które przeżywają podobne sytuacje.
Żałoba w przypadku nabytej niepełnosprawności, podobnie jak po śmierci bliskiej osoby, to proces emocjonalny, który może być trudny i bolesny. Obejmuje on zaprzeczenie, gniew, targowanie się, depresję i ostatecznie akceptację. Każdy z tych etapów jest naturalną częścią procesu adaptacji do nowej rzeczywistości. Ważne jest, aby chory szukał wsparcia, pozwolił sobie na przeżywanie tych emocji i dał sobie czas na przystosowanie się do życia z niepełnosprawnością.
Broomfield, N. M., Laidlaw, K., Hickabottom, E., Murray, M. F., Pendrey, R., Whittick, J. E., & Gillespie, D. C. (2011). Post‐stroke depression: The case for augmented, individually tailored cognitive behavioural therapy. Clinical Psychology & Psychotherapy, 18(3), 202–217. https://doi.org/10.1002/cpp.711
Hughes, A. K., & Cummings, C. E. (2020). Grief and loss associated with stroke recovery: A qualitative study of stroke survivors and their spousal caregivers. Journal of Patient Experience, 7(6), 1219–1226. http://dx.doi.org/10.1177/2374373520967796
Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2014). On grief and grieving: Finding the meaning of grief through the five stages of loss. Scribner.
Martz, E., Livneh, H., & Wright, B. (2007). Coping with chronic illness and disability: Theoretical, empirical, and clinical aspects. Springer New York. https://doi.org/10.1007/978-0-387-48670-3
Werner, K., & Wick, J. Y. (2024). Bereavement and loss: Understanding grief in older people. The Senior Care Pharmacist, 39(3), 98–104. https://doi.org/10.4140/tcp.n.2024.98
mgr Karolina Osiwała – specjalista neuropsycholog kliniczny. Od 2016 roku pracuje w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej. Prowadzi terapię neuropsychologiczną głównie z pacjentami po udarze, z chorobami neurodegeneracyjnymi i w stanie śpiączki. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS w Katowicach i Akademią Humanitas, prowadząc zajęcia dydaktyczne dotyczące neuropsychologii i psychologii zdrowia.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
