Menu
Współcześnie wzrasta liczba osób, które chorują na depresję, co więcej – daje się zaobserwować, jak zaburzenia depresyjne wpływają na inne obszary funkcjonowania człowieka. Zaburzenia te mają złożoną, heterogenną naturę i wpływają na wiele aspektów funkcjonowania chorego. Obejmują one sferę emocjonalną, a także poznawczą. Funkcjonowanie poznawcze odnosi się do znaczących procesów umysłowych takich jak myślenie, pamięć, uwaga, percepcja, rozumowanie i podejmowanie decyzji. U osób z depresją te funkcje poznawcze często są zaburzone.
Badania obrazowe pokazują zmiany w strukturach mózgowych u osób z depresją, zwłaszcza w hipokampie, korze przedczołowej i ciele migdałowatym. Hipokamp jest obszarem mózgu kluczowym dla pamięci i nauki, a zmniejszenie jego objętości często obserwuje się u osób z przewlekłą depresją. Kora przedczołowa odpowiedzialna między innymi za funkcje wykonawcze również wykazuje zmniejszoną aktywność u tych chorych. Należy podkreślić, że zmiany strukturalne i funkcjonalne są najczęściej odwracalne i mijają po ustąpieniu objawów depresyjnych. Natomiast w przypadku nieleczonej, przewlekłej lub nawracającej postaci mogą one mieć charakter utrwalony.
Pacjenci doświadczający zaburzeń depresyjnych często miewają trudności z koncentracją uwagi i łatwo się rozpraszają. Mogą mieć problemy z utrzymaniem uwagi na jednym zadaniu przez dłuższy czas, co wpływa na ich efektywność w pracy i życiu codziennym. Problemy z selektywnością uwagi, czyli trudności w skupieniu się na istotnych informacjach przy jednoczesnym ignorowaniu nieistotnych bodźców, są również częste. Podobnie jak trudności w wykonywaniu złożonych zadań wymagających jednoczesnego przetwarzania wielu informacji. Problemy uwagowe wpływają także na inne procesy poznawcze, m.in. na pamięć (zwłaszcza przypominanie materiału), percepcję, szybkość przetwarzania informacji.
Pamięć krótkotrwała
W stanach depresyjnych pamięć krótkotrwała (robocza) jest szczególnie narażona na dysfunkcje, także pośrednio poprzez deficyty uwagowe. Pacjenci cierpiący na depresję mogą mieć trudności z zapamiętywaniem nowych informacji oraz ze swobodnym przypominaniem sobie informacji po odroczeniu, zwłaszcza materiału niepowiązanego znaczeniowo.
Przypominanie informacji
W odpamiętywaniu najczęściej pomaga torowanie fonologiczne (np. wskazówka w postaci pierwszej litery lub sylaby słowa, które pacjent miał zapamiętać) lub torowanie semantyczne (podanie skojarzeń, kontekstu lub kategorii, do której należy dane słowo). Obserwuje się także tak zwaną płaską krzywą uczenia się – ilość możliwego do zapamiętania materiału rzadko przekracza zakres pamięci bezpośredniej i nie wzrasta w miarę kolejnych powtórzeń.
Strategie pamięciowe
Obniżeniu ulega też często zdolność posługiwania się strategiami pamięciowymi; pacjent nie potrafi wymyślić sposobu na efektywne zapamiętanie zadanego materiału, np. poprzez kojarzenie go ze sobą w dowolny sposób. Praktyka pokazuje, że gdy owe strategie w formie wskazówek i porad zostaną mu dostarczone z zewnątrz (np. przez osobę badającą), niekiedy znacząco poprawiają się wyniki uzyskiwane przez pacjentów w badaniu lub w trakcie rehabilitacji neuropsychologicznej, a także w życiu codziennym.
Funkcje wykonawcze obejmują między innymi planowanie, organizację, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji. Pacjenci depresyjni mogą mieć w tych obszarach trudności, które będą wpływały na zdolność do efektywnego działania w życiu codziennym. Miewają oni także trudności w ustalaniu priorytetów i zarządzaniu czasem. Obserwuje się również obniżenie szybkości przetwarzania informacji, przez co pacjenci gorzej wykonują zadania wymagające szybkich reakcji. Mogą także prezentować sztywność myślenia i obniżenie elastyczności umysłowej. Prowadzi to do trudności w adaptacji do nowych sytuacji lub zmiany strategii działania, zwłaszcza gdy dotychczasowe zachowanie nie przynosi oczekiwanych skutków.
Zaburzenia poznawcze są integralną częścią obrazu klinicznego depresji i mają znaczący wpływ na funkcjonowanie pacjentów. Aby poprawić ich jakość życia, trzeba po pierwsze poznać specyfikę tych zaburzeń, po drugie zaś – wdrożyć odpowiednie leczenie. Prowadzenie rehabilitacji neuropsychologicznej opartej na ćwiczeniach wyżej wymienionych funkcji poznawczych oraz indywidualnie dopasowane strategie terapeutyczne mogą pomóc w łagodzeniu tych problemów. Niezbędne jest zatem podjęcie współpracy pacjenta ze specjalistami.
Ahern, E., & Semkovska, M. (2017). Cognitive functioning in the first-episode of major depressive disorder. A systematic review and meta-analysis. Neuropsychology, 31(1), 52–72. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/neu0000319.
Douglas, K. M., & Porter, R. J. (2009). Longitudinal assessment of neuropsychological function in major depression. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 43(12), 1105–1117. https://doi.org/10.3109/00048670903279887.
Rhee, T. G., Shim, S. R., Manning, K. J., Tennen, H. A., Kaster, T. S., d’Andrea, G., et al. (2024). Neuropsychological Assessments of Cognitive Impairment in Major Depressive Disorder. A Systematic Review and Meta-Analysis with Meta-Regression. Psychotherapy and Psychosomatics, 93(1), 8–23. https://doi.org/10.1159/000535665.
Talarowska, M., Florkowski, A., Galecki, P., Wysokinski, A., & Zboralski, K. (2009). Funkcje poznawcze w depresji. Psychiatria Polska, 43(1), 31–40.
mgr Karolina Osiwała – specjalista neuropsycholog kliniczny. Od 2016 roku pracuje w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej. Prowadzi terapię neuropsychologiczną głównie z pacjentami po udarze, z chorobami neurodegeneracyjnymi i w stanie śpiączki. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS w Katowicach i Akademią Humanitas, prowadząc zajęcia dydaktyczne dotyczące neuropsychologii i psychologii zdrowia.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
