Menu
Wspieranie samodzielności seniorów żyjących z zaburzeniami neuropoznawczymi (z demencją) nie tylko poprawia jakość ich życia oraz codziennego funkcjonowania, ale stanowi również wyraz szacunku dla ich godności i autonomii. Problemy z pamięcią, zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni czy trudności w wykonywaniu rutynowych czynności nie muszą oznaczać całkowitej utraty niezależności. Utrzymanie samodzielności, choćby w małych aspektach codzienności, przyczynia się do lepszego samopoczucia seniorów i pozwala na dłuższe zachowanie aktywności społecznej. Poczucie niezależności stanowi bowiem fundament godnego życia na każdym etapie starzenia się.
Jednym z efektywnych sposobów wspierania samodzielności seniorów jest stosowanie Metody Montessori Senior, opracowanej przez dr. Camerona Campa w latach 90. XX wieku. Metoda ta, oparta na założeniach pedagogiki Marii Montessori, została zaadaptowana do potrzeb osób starszych żyjących z zaburzeniami neuropoznawczymi. Kluczowym elementem tej metody jest wykorzystanie zachowanych umiejętności seniorów oraz tworzenie przyjaznego, bezpiecznego otoczenia, które umożliwia im jak najdłuższe samodzielne funkcjonowanie.
Odpowiednio zaplanowane aktywności pozwalają osobom z zaburzeniami neuropoznawczymi wykonywać proste, ale znaczące zadania, co sprzyja ich poczuciu niezależności i kompetencji. Dzięki temu seniorzy zyskują poczucie sprawczości, które pozytywnie wpływa na ich ogólne samopoczucie. Istotną rolę w tym podejściu odgrywa także postawa opiekuna, który nie przejmuje kontroli, lecz wspiera seniora w samodzielnym wykonywaniu codziennych czynności. Nawet przy zaawansowanym stadium zaburzeń neuropoznawczych zastosowanie tej metody może pomóc osobie starszej poczuć, że nadal ma wpływ na swoje życie, i nadać sens jej codziennemu funkcjonowaniu
Kluczowym założeniem Metody Montessori Senior jest tworzenie otoczenia, które umożliwia osobie starszej jak najdłuższe funkcjonowanie w sposób niezależny i odpowiadający jej możliwościom. W tym podejściu wykorzystuje się tzw. protezy poznawcze, czyli proste wizualne wskazówki pomagające funkcjonować w codziennym życiu.
Mogą to być:
Ważne, by wszystkie protezy poznawcze były czytelne, z odpowiednio dobraną wielkością czcionki, w wyraźnych, kontrastowych kolorach i bez zbędnych elementów graficznych, które mogą rozpraszać uwagę. Takie rozwiązania mają ogromny wpływ na jakość codziennego funkcjonowania osób z zaburzeniami neuropoznawczymi. Pomagają im odnaleźć się w przestrzeni, podejmować decyzje i samodzielnie wykonywać proste czynności.
Naturalną potrzebą każdego człowieka – niezależnie od wieku czy sprawności – jest chęć posiadania sensownego zajęcia. Seniorzy żyjący z zaburzeniami neuropoznawczymi często nie są w stanie samodzielnie zorganizować sobie czasu. Bezczynność i poczucie, że nie jest się już nikomu potrzebnym, mogą pogłębiać wycofanie osoby starszej, a nawet wpływać negatywnie na jej stan psychiczny. Zachęcanie seniora do wykonywania codziennych czynności to skuteczny sposób na wzmacnianie jego samodzielności i poczucia sprawczości.
Sprawdzone pomysły na codzienne aktywności:
Proste komunikaty i przyjazne otoczenie mogą realnie wspierać codzienną aktywność, która nawet w najmniejszej formie ma ogromne znaczenie dla jakości życia osoby z zaburzeniami neuropoznawczymi.
Dawanie seniorowi możliwości wyboru w różnych aspektach codziennego funkcjonowania wzmacnia jego autonomię i poczucie kontroli nad własnym życiem. Stanowi jeden z istotnych fundamentów samodzielności. Nawet drobne decyzje, takie jak wybór koloru ubrania czy kolejność wykonywania porannych czynności, mogą mieć dla osoby starszej duże znaczenie. W sytuacji, gdy ze względu na stopień zaburzeń neuropoznawczych senior ma trudność z odpowiedzią na pytania otwarte, warto zawęzić wybór do dwóch opcji („Napijesz się kawy czy herbaty?”). Jeśli odpowiedź nadal nie padnie, można zaproponować jedną z opcji i poczekać na potwierdzenie. Dzięki temu to senior nadal podejmuje decyzję, nawet jeśli wymaga przy tym wsparcia opiekuna.
Zasada dawania wyboru sprawdza się także podczas zajęć kreatywnych, takich jak układanie kompozycji kwiatowych czy wykonywanie innych prac rękodzielniczych. Możliwość wyboru materiałów czy doboru kolorystyki pozwala osobie starszej poczuć, że stworzyła coś samodzielnie, nawet jeśli część czynności została wykonana z pomocą terapeuty lub opiekuna. Ten zabieg umożliwia udział w zajęciach także osobom z bardziej zaawansowanym stadium zaburzeń neuropoznawczych, dając im szansę na czerpanie satysfakcji z efektów własnej pracy.
Dewiza Marii Montessori: „Pomóż mi zrobić to samodzielnie”, trafnie oddaje istotę wspierania osób starszych w zachowywaniu niezależności. W Metodzie Montessori Senior celem nie jest wykonanie zadania za podopiecznego, lecz stworzenie takich warunków, by mógł on zrobić je samodzielnie lub przy niedużym wsparciu. Takie podejście pozwala nie tylko wzmacniać u seniora zachowane umiejętności, ale także budować w nim poczucie kompetencji. Opiekun powinien być dyskretnym towarzyszem, który nie poprawia i nie narzuca własnego tempa. To senior wyznacza rytm działania. Kluczem jest taki dobór aktywności, aby były one wystarczająco wymagające, by podtrzymywały uwagę, ale jednocześnie na tyle przystępne, by nie prowadziły do frustracji. Nawet jeśli zadanie nie zostanie wykonane prawidłowo, wartością samą w sobie jest zaangażowanie seniora – to ono najpełniej wspiera jego samodzielność.
Metoda Montessori Senior uczy opiekuna, jak być „ułatwiaczem”, czyli osobą, która nie wyręcza, lecz umożliwia samodzielne działanie. Poprzez odpowiednio dobrane aktywności, przystosowane otoczenie i dawanie możliwości dokonywania wyborów nawet w najprostszych sprawach umożliwiamy seniorom zachowanie jak największej niezależności – również w zaawansowanym stadium zaburzeń neuropoznawczych. To podejście obniża stres i redukuje częstotliwość problematycznych zachowań u osoby starszej, a jednocześnie wspiera jej relację z opiekunem. Zachowanie kontroli nad własnym życiem, choćby w najmniejszym zakresie, wpływa pozytywnie na nastrój seniora i wzmacnia jego poczucie własnej wartości. Jest to szczególnie istotne w kontekście fundamentalnego prawa każdego człowieka – prawa do godności i decydowania o sobie.
Camp, C. J. (2012). Origins of Montessori Programming for Dementia. Non-Pharmacological Therapies in Dementia, 1(2), 163–174.
Centrum Montessori Senior. (2021). Materiały z warsztatów szkoleniowych Metoda Montessori Senior – Montessori Lifestyle®.
Van der Ploeg E. S., Eppingstall B., Camp C. J., Runci S. J., Taffe J., O’Connor D/W. (2012). A randomized crossover trial to study the effect of personalized, one-to-one interaction using Montessori-based activities on agitation, affect, and engagement in nursing home residents with Dementia. International Psychogeriatrics, 25(4), 1–11. http://dx.doi.org/10.1017/S1041610212002128
Weronika Pliszka – absolwentka studiów filmowych oraz podyplomowych na kierunku psychogeriatria z animacją kulturową. Certyfikowany praktyk Metody Montessori Senior. Na co dzień prowadzi grupowe zajęcia aktywizujące z seniorami z niepełnosprawnością poznawczą. Autorka książki Scenariusze zajęć dla seniorów z zaburzeniami neuropoznawczymi. 30 pomysłów na zajęcia indywidualne i grupowe.
Śledź działania autorki na profilu Senior i sens
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
