Menu
Otępienie (demencja) i pseudootępienie to dwa terminy medyczne odnoszące się do zaburzeń poznawczych, jednak mają różne przyczyny i objawy. Aby lepiej zrozumieć te dwa stany, należy przyjrzeć się ich definicjom, przyczynom, objawom oraz metodom diagnostycznym.
Otępienie, znane również jako demencja, to zespół objawów charakteryzujących się postępującym pogorszeniem funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie związków przyczynowo-skutkowych, zdolności uczenia się, funkcji językowych i innych. Demencja wpływa na zdolność do codziennego funkcjonowania i nie jest naturalną częścią starzenia się. Może być wynikiem degeneracji ogólnomózgowej lub uszkodzeń ogniskowych, na przykład w przypadku udarów.
Szacuje się, że w Polsce na otępienie cierpi około 500 tys. osób. W związku ze starzeniem się populacji liczba ta prawdopodobnie będzie rosła. W grupie wiekowej 65–74 r.ż. częstość występowania wynosi około 5%, natomiast w grupie powyżej 85 r.ż. może sięgać 30–50%. Najczęstszymi formami otępienia są choroba Alzheimera (60–70% wszystkich przypadków otępienia), otępienie naczyniopochodne (15–20%) oraz otępienie z ciałami Lewy’ego i demencja czołowo-skroniowa.
Do objawów tej choroby należą trudności w zapamiętywaniu nowych informacji, zapominanie imion, miejsc i tym podobnych. Charakterystyczna jest również dezorientacja w czasie i przestrzeni oraz zauważalne problemy w znalezieniu właściwych słów w trakcie rozmowy. Otępienie może wpłynąć na zdolność do myślenia abstrakcyjnego oraz rozwiązywania problemów, planowania i organizacji. Wraz z rozwojem choroby pacjent stopniowo traci również umiejętności konieczne do samodzielnego funkcjonowania, takie jak ubieranie się, dbanie o higienę osobistą czy posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku.
Pseudodemencja to termin medyczny, który odnosi się do stanu, w którym objawy demencji występują z powodu zazwyczaj odwracalnych przyczyn, takich jak depresja, lęk lub inne zaburzenia psychiczne, a nie z powodu chorób neurodegeneracyjnych. Sprawne i szybkie rozpoznanie pseudodemencji jest szczególnie ważne, ponieważ odpowiednie leczenie jej pierwotnej przyczyny może prowadzić do całkowitego ustąpienia objawów demencji.
Najczęściej spotykane objawy pseudootępienia obejmują zaburzenia pamięci, koncentracji uwagi, zaburzenia funkcji wykonawczych oraz towarzyszące im objawy zaburzeń afektywnych – obniżenie nastroju, lęk, apatia i drażliwość.
Więcej na temat wpływu depresji na pamięć i uwagę przeczytaj w artykule pt. Jak depresja niszczy naszą pamięć i koncentrację uwagi.
Objawy pseudodemencji mogą być bardzo podobne do objawów otępienia, co może powodować trudności w diagnostyce. Należy pamiętać, że oba te zespoły zaburzeń nie wykluczają się i mogą występować równolegle. Często objawy depresyjne (a wraz z nimi początek deficytów poznawczych) wyprzedzają pojawienie się otępienia. Warto natomiast – zwłaszcza w przypadku osób starszych – spróbować jak najdokładniej ustalić przyczynę pogorszenia funkcjonowania poznawczego, tak by móc wdrożyć efektywne elementy profilaktyki i rehabilitacji neuropsychologicznej oraz odpowiednio dobraną farmakoterapię.
OTĘPIENIE | PSEUDOOTĘPIENIE |
Objawy często pojawiają się nagle, mogą być związane z konkretnym wydarzeniem stresogennym lub początkiem epizodu depresyjnego. | Objawy rozwijają się stopniowo i pogarszają się z czasem. |
Objawy ulegają zmniejszeniu lub wycofaniu po przebytym leczeniu zaburzeń depresyjnych lub innych zaburzeń podstawowych – często przy użyciu psychofarmakologii, terapii psychologicznej lub obu tych metod. | Leczenie nie odwraca objawów, może jedynie spowolnić postęp choroby. |
Podczas badania neuropsychologicznego | |
Odnotowuje się większe fluktuacje w wynikach testów neuropsychologicznych, które są związane ze stanem psychicznym pacjenta w danym momencie. | Wyniki uzyskiwane przez pacjenta są zazwyczaj bardziej stabilne i wskazują na systematyczne pogarszanie stanu. |
Postawa chorego jest charakterystyczna i zgodna z objawami, których pacjent doświadcza; chory wyraża liczne sprecyzowane skargi dotyczące funkcjonowania poznawczego, potrafi szczegółowo opisać rodzaj i okoliczności występowania problemów np. z pamięcią. | Pacjent najczęściej podaje wyraża ogólnikowe skargi na swoje trudności. |
Pacjent depresyjny bywa wyraźnie bardziej krytyczny wobec popełnianych błędów, skupiony na trudnościach i niepowodzeniach w badaniu, a w jego wypowiedziach widoczna jest negatywna autonarracja i obwinianie się o „bycie aż tak głupim. | Chory często wskazuje swój zaawansowany wiek jako naturalną przyczynę trudności („kto w moim wieku nie zapomina?”). |
Najczęściej chory wkłada mniejszy wysiłek poznawczy (nawet w proste zadania) lub całkowicie rezygnuje z pojęcia zadania lub dokończenia go. Osiąga niższe wyniki w próbach wymagających precyzji, działania pod presją czasu i dużego wysiłku poznawczego lub wykonuje je z widocznym trudem lub dyskomfortem. Jest to związane z obniżoną motywacją i męczliwością typową dla zaburzeń depresyjnych. | Z reguły chory stara się wykonać zadanie jak najpoprawniej, podejmując kolejne próby wykonania go pomimo niejednokrotnie dużych trudności. |
Chory ma problemy z zapamiętywaniem, koncentracją uwagi i poszczególnymi funkcjami wykonawczymi. Pozostałe funkcje poznawcze, takie jak nazywanie przedmiotów o rożnej frekwencyjności użycia, zdolności wzrokowo-przestrzenne, orientacja autopsychiczna i myślenie abstrakcyjne, powinny pozostać niezaburzone. Jeżeli w badaniu stwierdzimy trudności w tych obszarach, możemy podejrzewać inne niż afektywne, być może równoległe, podłoże zmian w funkcjonowaniu poznawczym. | Chory ma problemy z zapamiętywaniem, koncentracją uwagi i poszczególnymi funkcjami wykonawczymi. |
Należy podkreślić, że opisane różnice są w pewną generalizacją i nie uwzględniają indywidualnych predyspozycji i uwarunkowań (na przykład osobowościowych) poszczególnych pacjentów. Praktyka kliniczna pokazuje jednak, że wskazane różnice w postawie wobec badania są istotne i najczęściej wyraźnie widoczne w obu grupach pacjentów.
Aby uzyskać klarowniejszy obraz deficytów poznawczych i wykonawczych pacjenta, w trakcie przeprowadzania badania warto w szczególny sposób zadbać o wyeliminowanie czynników mogących potencjalnie utrudniać wykonywanie zadań. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów, u których źródłem deficytów poznawczych są zaburzenia psychiczne i wynikająca z nich m.in. męczliwość i obniżona motywacja do podejmowania wysiłku.
Zarówno otępienie, jak i pseudootępienie wpływają na funkcje poznawcze, ale mają różne przyczyny i wymagają różnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Otępienie jest wynikiem organicznych uszkodzeń mózgu, natomiast pseudootępienie wynika z zaburzeń psychicznych, które są często odwracalne. Rozróżnienie między tymi dwoma stanami jest podstawowe i niezwykle ważne dla właściwego leczenia pacjentów i poprawy ich jakości życia.
mgr Karolina Osiwała – specjalista neuropsycholog kliniczny. Od 2016 roku pracuje w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji „Repty” w Tarnowskich Górach na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej. Prowadzi terapię neuropsychologiczną głównie z pacjentami po udarze, z chorobami neurodegeneracyjnymi i w stanie śpiączki. Współpracuje z Uniwersytetem SWPS w Katowicach i Akademią Humanitas, prowadząc zajęcia dydaktyczne dotyczące neuropsychologii i psychologii zdrowia.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
