Menu
Komunikacja, w tym językowa, jest istotnym elementem życia i funkcjonowania każdej jednostki w społeczeństwie. Łączy się z różnymi interakcjami (Wendland, 2011), jednocześnie wpływając na satysfakcję życiową, zdrowie psychiczne, aktywność i kontakty społeczne. Posiadanie kompetencji językowych umożliwia niezależność, poprawia relacje wśród bliskich, zwiększa samorozwój i wachlarz zainteresowań, a także wskazuje cele i plany na przyszłość (Halicki, 2008). Należy zaznaczyć, że sam proces komunikacji dotyczy każdego etapu rozwoju człowieka, począwszy od narodzenia po okres senioralny.
Obecnie badania wskazują, że w wieku senioralnym mogą wystąpić zjawiska, które będą wpływać na jakość i sposób komunikacji językowej. Z pewnością naturalne zmiany zachodzące w mózgu i wpływające na procesy poznawcze będą powodować, że zaobserwujemy specyficzne oznaki zaburzeń lub deficytów językowych (Wójcik-Topór, 2018).
Za osłabienie w funkcjonowaniu poznawczym u osób starzejących się odpowiedzialny jest proces spowolnienia tempa operacji umysłowych (Treder-Rochna, Jodzio, 2018). Osoby w wieku senioralnym mogą mieć trudności z pamięcią, gdyż nie usuwają na bieżąco informacji, które nie są powiązane z obecnym wydarzeniem, co powoduje, że mogą skupiać się na mniej istotnych rzeczach (Czyżowska, 2018). Dodatkowo obserwuje się zjawisko OTV (Off Target Verbosity), które polega na wielowątkowości, dygresyjności podczas opowiadania. Może być wywołane trudnościami w zahamowaniu informacji pobocznych, mniej ważnych dla głównego wątku. Czasami zjawisko to jest spowodowane trudnościami z koncentracją.
Warto się zastanowić, jak skutecznie prowadzić komunikację językową z osobami w wieku senioralnym, tak aby mniej czynników ją zakłócało.
Często nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele czynników, na które mamy wpływ jako rozmówcy osób w wieku senioralnym, może mieć znaczenie podczas rozmowy. Aby komunikacja z seniorami przebiegała sprawnie, warto pamiętać o kilku zasadach, które mogą pomóc w tym, aby przekaz był jasny, a jednocześnie zrozumiały dla rozmówców.
Ze względu na wolniejszy proces przetwarzania danych osoby starsze wymagają wolniejszego przekazywania komunikatów. Twój ton głosu powinien być nieco mocniejszy, ale też miły i uprzejmy.
Dobrze, kiedy Twoje komunikaty są krótsze i bardziej rzeczowe. Wtedy seniorom łatwiej jest zapamiętać informacje, a czasem będziesz mógł spodziewać się szybszej ich reakcji.
Ważne informacje warto w dłuższej wypowiedzi zaznaczyć kilka razy, tak aby rozmówca wiedział, że są istotne i mają znaczenie w toku Twojej wypowiedzi.
Zwłaszcza kiedy rozmowa dotyczy umawianych terminów wizyt, wypełniania dokumentów, warto się upewnić, czy przekazane informacje są jasne. Dopytaj, czy rozmówca zdążył je zanotować, czy wie, dokąd ma się udać (np. na wizytę lekarską, na badanie, do odpowiedniego okienka w urzędzie), tak aby nie błądził i nie czuł się zagubiony. Pozwoli mu to czuć się bezpiecznie i skupić się na dalszym działaniu.
Jeśli jesteś pracownikiem urzędu czy i wyznaczasz terminy spotkań czy wizyt, możesz zanotować ważne informacje, pokazać w kalendarzu, a czasem nawet telefonicznie o nich przypomnieć. Pozwoli to uniknąć nieporozumień, odwoływanych wizyt i ponownych wezwań. Pamiętaj, aby notatka była jasna, czytelna i najlepiej napisana dużymi literami. Osoba w wieku senioralnym może przy Tobie odczytać na głos zapisane informacje, wówczas będziesz miał pewność, że informacja została właściwie odebrana.
Oznaki zdenerwowania, irytacji wywołane trudniejszą komunikacją z seniorem wpływają na dalsze powodzenie rozmowy. Osoby starsze często widzą nasz niepokój wywołany przez ich nietrafność odpowiedzi, prośby o powtórzenie informacji lub potrzebę dłuższego zastanowienia się. Obserwują nasze ruchy, mimikę, dlatego staraj się opanować zdenerwowanie i pozwól im cieszyć się wspólnymi chwilami.
Kiedy zauważysz, że osoba w wieku senioralnym podczas mówienia traci wątek wypowiedzi, robi dygresje, postaraj się nieco ją naprowadzić i przypomnieć główny wątek wypowiedzi. Możesz również wspierać wypowiedź, podpowiadając słowa kluczowe. Staraj się w trudnych sytuacjach kierować rozmową tak, aby osoba starsza czuła Twoje zainteresowanie tym, o czym opowiada.
Podczas naszych rutynowych odwiedzin osób bliskich w wieku senioralnym warto przy wspólnym biesiadowaniu, podczas rozmów zrobić trening pamięci lub ćwiczenia powiązane z aktualizacją słownictwa. To dobra zabawa dla osób, które są w różnym wieku – osoby starsze mogą przypominać sobie słowa, a małe dzieci uczyć się nowych słów od swoich starszych opiekunów. Można poprosić, aby każda osoba w towarzystwie podała wyraz z ustalonej kategorii (np. kwiaty, drzewa, zwierzęta, przedmioty kuchenne) lub rozpoczynający się na podaną sylabę (np. ka – kawa, kasa, kanapa itd.). Taki trening wymaga też uwagi, aby zapamiętać, jakie wyrazy zostały już wypowiedziane.
Przykłady ćwiczeń możesz znaleźć tutaj.
W poprawie komunikacji językowej ważne jest, aby osoby w wieku senioralnym ciągle starały się ćwiczyć procesy poznawcze poprzez rozwiązywanie różnych łamigłówek, krzyżówek, zadań językowych, a także przez czytanie. Każda aktywność poznawcza z pewnością wpływa na jakość komunikacji i zachowanie sprawności umysłowej przez jak najdłuższy czas.
Czyżowska N., (2018). Wybrane aspekty funkcjonowania poznawczego osób w okresie starości, [w:] A. Siudak, H. Pawłowska-Jaroń, E. Bielenda-Mazur (red.), Nowa Logopedia, 7: Oblicza starości. Zagadnienia teorii i praktyki, Kraków: Collegium Columbinum, s. 53–64.
Halicki J., (2008). Potoczne definicje pomyślnego starzenia się, https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/3582/Halicki.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 4.09.2024].
Treder-Rochna N., Jodzio K., (2018) Jak starzeje się umysł? Perspektywa neuropsychologiczna, [w:] W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Gerontologopedia, Gdańsk: Harmonia, s. 59–77.
Wendland M., (2011), Konstruktywizm komunikacyjny, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Wójcik-Topór P., (2018). Wspomaganie komunikacji w wieku senioralnym, [w:] W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Gerontologopedia, Gdańsk: Harmonia, s. 227–240.
dr Paulina Wójcik-Topór – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, adiunkt w Zakładzie Logopedii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Glottodydaktyki Polonistycznej, logopeda, neurologopeda. Współautorka wielu pomocy terapeutycznych dla dorosłych w Wydawnictwie WiR. Od 2014 roku pracuje jako neurologopeda w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej z Pododdziałem Rehabilitacji Ogólnoustrojowej. Współpracuje z Polskim Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej „Votum” w Krakowie, prowadzi terapie komunikacji – głównie osób dorosłych po różnych incydentach neurologicznych.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
