Menu
Demencja jest wyzwaniem, zarówno dla osób nią dotkniętych, jak i dla ich opiekunów. Jest to proces związany ze starzeniem się i prowadzi do stopniowego zmniejszenia zdolności mózgu. W tym kontekście terapia umysłowa staje się kluczową strategią w opiece nad osobami z demencją, oferując szereg metod pozafarmakologicznych wspierających zarówno funkcje poznawcze, jak i motoryczne.
Proces starzenia się jest nieodwracalny i wiąże się z postępującymi zmianami w organizmie, w tym z obniżeniem jego zdolności do utrzymywania homeostazy – równowagi wewnętrznej w odpowiedzi na zewnętrzne warunki środowiskowe. Jednym z poważnych wyzwań, jakie niesie ze sobą starzenie, jest demencja – zaburzenie wynikające z procesów zwyrodnieniowych mózgu, które prowadzi do pogorszenia funkcji intelektualnych.
Demencja może mieć charakter pierwotny, związany bezpośrednio ze zmianami patologicznymi w mózgu, lub wtórny, kiedy pojawia się jako skutek innych schorzeń somatycznych, towarzysząc zaburzeniom neurologicznym i upośledzeniu procesów poznawczych.
Niezależnie od przyczyny demencji towarzyszą różnorodne objawy:
Rodzaj i intensywność objawów demencji zależą od typu otępienia, z jakim mamy do czynienia – naczyniowego, alzheimerowskiego, mieszanego, atypowego czy z ciałami Lewy’ego. Rozpoznanie i zrozumienie złożoności demencji jest kluczowe dla dostosowania metod terapeutycznych, które będą wspierać pacjentów i ich rodziny.
W kontekście opieki nad osobami z demencją terapia umysłowa – obejmująca terapie ruchowe oraz funkcje poznawcze – stanowi niezastąpiony element wspomagający leczenie farmakologiczne. Te metody leczenia pozafarmakologicznego odgrywają kluczową rolę w stymulowaniu pacjentów do lepszego funkcjonowania w codziennym życiu, a także w spowalnianiu procesu postępu choroby.
Integracja terapii ruchowej z ćwiczeniami funkcji poznawczych pozwala na holistyczne podejście do leczenia demencji, oferując pacjentom kompleksowe wsparcie. Dzięki temu pacjenci mogą cieszyć się lepszą jakością życia i dłużej zachować samodzielność.
Terapie pozafarmakologiczne wspomagają tradycyjne metody leczenia. Wybór odpowiedniej terapii zależy od indywidualnych potrzeb, zachowanych umiejętności oraz rodzaju i stopnia zaawansowania demencji. Dostosowanie terapii do konkretnego pacjenta umożliwia stymulację różnych procesów poznawczych i motorycznych, przynosząc jednocześnie pozytywne emocje i zwiększając satysfakcję z terapii.
Wśród różnych metod terapia poznawczo-behawioralna (CBT) wyróżnia się skutecznością w poprawie codziennego funkcjonowania pacjentów. Skupia się ona na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania, które wpływają na samopoczucie osób z demencją. CBT jest szczególnie pomocna w zarządzaniu lękiem i depresją często towarzyszącym demencji. Jej celem jest nie tylko redukcja niepożądanych myśli i zachowań, ale również promowanie postaw społecznie akceptowalnych.
Dodatkowo w ramach terapii psychologicznej z wykorzystaniem CBT terapeuci mogą wprowadzać ćwiczenia skoncentrowane na rozwoju funkcji poznawczych takich jak uwaga, pamięć, orientacja czasowo-przestrzenna, procesy myślenia i funkcje wykonawcze. Ćwiczenia te często wykorzystują umiejętności naśladowania i odtwarzania, co dodatkowo wspiera proces terapeutyczny.
Muzykoterapia wykazuje pozytywne efekty u pacjentów na każdym etapie choroby. Łącząc elementy pedagogiki, psychologii, psychoterapii i psychiatrii, muzyka spełnia ważną rolę w życiu chorych – umożliwia im uczestnictwo w działaniach, które są dla nich zarówno zrozumiałe, jak i przyjemne. Głównym celem muzykoterapii jest zapewnienie odprężenia, wyciszenia i radości, co może przyczynić się do zmniejszenia niekorzystnych zachowań oraz wspierać trening pamięci, działając jak terapia reminiscencyjna. Pacjenci mają możliwość nie tylko słuchania muzyki, ale również aktywnego uczestnictwa poprzez nucenie, śpiewanie czy wystukiwanie rytmu.
Doskonałym uzupełnieniem muzykoterapii jest choreoterapia, czyli terapia tańcem, która powoduje odprężenie mięśni i zachowanie właściwej rytmiki oraz dynamiki ciała. Poprzez naśladowanie ruchów, taniec relaksuje, stymuluje i poprawia koordynację, jednocześnie reguluje oddech. Praktyki relaksacyjne, takie jak joga czy medytacje, stanowią cenny element terapeutyczny, redukują stres i napięcie, co jest nieocenione w kompleksowej opiece nad pacjentami.
Dobierając ćwiczenia do indywidualnych możliwości osób z demencją, możemy znacząco poprawić stan fizyczny pacjentów oraz pomóc w zachowaniu codziennych umiejętności. Ćwiczenia te mogą być realizowane zarówno w domu, jak i na łonie natury, podczas spacerów po parku czy w ogrodzie. Regularne spacery, gimnastyka z użyciem kijków, piłki czy sesje aerobiku nie tylko przynoszą ulgę i pomagają obniżyć poziom niepokoju, lecz także wspierają sprawność ruchową i poprawiają funkcje oddechowe. Co więcej, aktywność fizyczna stymuluje umysł, wpływając korzystnie na pamięć, koordynację i zdolność do myślenia sekwencyjnego.
Estetoterapia, czyli terapia poprzez kontakt z naturą, to nie tylko wspaniały sposób na włączenie aktywności ruchowej do codziennego życia. Spacery po parku czy relaks w ogrodzie umożliwiają także głębokie odprężenie, zapewniają poczucie spokoju i radości. Ta forma terapii – w połączeniu z hortiterapią, która korzysta z dobrodziejstw natury i ogrodnictwa – otwiera nowe możliwości w zakresie interakcji społecznych. Samo obcowanie z przyrodą, poznawanie nazw roślin, owoców czy drzew wzbogaca słownictwo i rozwija zmysły.
Kiedy pogoda nie sprzyja wyjściom na zewnątrz, świetnym rozwiązaniem są programy edukacyjne o tematyce przyrodniczej, poświęcone uprawie roślin, czy filmy przyrodnicze. Takie alternatywne formy kontaktu z naturą, nawet w domowym zaciszu, mogą przynieść podobne korzyści dla samopoczucia, jak aktywności na świeżym powietrzu.
Gry i zabawy stanowią podstawę ludoterapii. Terapia ta ma na celu stymulację funkcji poznawczych przez angażowanie pacjenta w aktywność wymagającą myślenia przyczynowo-skutkowego, planowania strategii, orientacji w przestrzeni oraz analizy i syntezy wzrokowej. Takie ćwiczenia nie tylko odświeżają słownictwo i poprawiają umiejętności komunikacyjne podczas interakcji z innymi, ale również wspierają trening pamięci, kluczowy dla utrzymania optymalnej sprawności umysłu.
Aktywne wykorzystanie gier umysłowych pozwala osobom z demencją na regularne przypominanie sobie informacji, przyczynia się do lepszego utrwalania zasad i poprawy codziennego funkcjonowania. Ćwiczenia oparte na zadaniach językowych mogą dodatkowo wzmacniać zdolności poznawcze.
W terapii warto zastosować specjalistyczne ćwiczenia umysłowe, które są oparte również na zadaniach językowych, np. oferowane przez Wydawnictwo WiR publikacje: Terapia funkcji poznawczych oraz Ćwiczenia operacji myślowych.
Terapia zajęciowa jest kluczową metodą wspierającą osoby z demencją w utrzymaniu zachowanych umiejętności. Dzięki niej możliwe jest przezwyciężenie bezczynności i aktywizacja pacjentów, co z kolei sprzyja walce z chorobą. Uczestnicząc w terapii, osoby chore doskonalą zdolności motoryczne i poznawcze, co znacznie ułatwia im codzienne funkcjonowanie.
W ramach terapii walidacyjnej pacjenci są zachęcani do angażowania się (w granicach swoich możliwości) w wykonywanie codziennych czynności domowych. Działania takie jak ścielenie łóżka, parowanie skarpet, zmywanie naczyń czy obieranie owoców, powinny być bezpieczne i dostosowane do ich aktualnego stanu zdrowia. Ważne jest, aby w tych zadaniach towarzyszyć pacjentowi i oferować wsparcie, kiedy jest to potrzebne.
Takie podejście pomaga zachować dobre samopoczucie osób z demencją, inspiruje i motywuje je do dalszego działania oraz zachowania jak największej niezależności.
Celem terapii jest tworzenie przyjaznego i bezpiecznego środowiska, w którym osoby z demencją mogą się swobodnie odnaleźć. Wszelkie zmiany w aranżacji przestrzeni, przemeblowania mogą wywołać u nich poczucie zakłopotania i trudności w orientacji przestrzennej. Dlatego kluczowe jest stopniowe przyzwyczajanie pacjentów do każdej zmiany, przy jednoczesnym towarzyszeniu im w wykonywaniu codziennych czynności. Aktywne zaangażowanie rodziny i bliskich osób odgrywa istotną rolę w procesie terapeutycznym, zapewnia chorym poczucie bezpieczeństwa, uspokaja ich emocje i łagodzi lęki. Nie bez znaczenia jest zatem zapewnienie bliskim i opiekunom osób z demencją odpowiednich porad oraz wsparcia psychoedukacyjnego.
dr Paulina Wójcik-Topór – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, adiunkt w Zakładzie Logopedii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Glottodydaktyki Polonistycznej, logopeda, neurologopeda. Współautorka wielu pomocy terapeutycznych dla dorosłych w Wydawnictwie WiR. Od 2014 roku pracuje jako neurologopeda w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej z Pododdziałem Rehabilitacji Ogólnoustrojowej. Współpracuje z Polskim Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej „Votum” w Krakowie, prowadzi terapie komunikacji – głównie osób dorosłych po różnych incydentach neurologicznych.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
