Menu
Terapia zajęciowa to jedna z metod usprawniania osób z niepełnosprawnościami, która stała się częścią kompleksowej rehabilitacji. Według Światowej Organizacji Zdrowia terapia ta obejmuje działania skoncentrowane na osobie (beneficjencie), których głównym celem jest poprawa jej funkcjonowania fizycznego, psychicznego i socjoekonomicznego. Terapia zajęciowa umożliwia pacjentowi uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach i angażuje go w celowe aktywności, przede wszystkim te nakierowane na naukę samoobsługi i trening czynności dnia codziennego. Ma to na celu przede wszystkim zwiększenie poczucia sprawczości i niezależności danej osoby.
Rodzaj i forma terapii zajęciowej będą zależne od odbiorcy. Inaczej zostanie dobrana forma terapii dla chorego po udarze mózgu, który ma afazję, apraksję, zespół zaniedbywania stronnego, inaczej dla osoby zmagającej się ze stwardnieniem rozsianym, a inaczej dla chorującego na zespół otępienny (choroba Alzheimera czy demencja, choroba Parkinsona). Oczywiście jeszcze inaczej dla kogoś chorującego psychicznie.
Wybierając formę terapii zajęciowej, pamiętajmy o tym, żeby zawsze zwracać uwagę na stan neurologiczny, fizyczny i psychiczny odbiorców, ale także na chęci i potrzebę uczestniczenia w danych zajęciach. Istotne jest indywidualne podejście do każdego pacjenta. Dla niektórych warsztaty plastyczne związane z artystycznym wymiarem terapii będą najlepszą formą rehabilitacji, inni pacjenci będą mocniej aktywizować się poprzez ćwiczenia manualne czy zajęcia z obszaru samoobsługi i zwiększania samodzielności. Kolejna grupa zaś będzie bardzo zadowolona z formy zajęć z biofeedbackiem, gdzie można poprawić kondycję i ogólną sprawność, np. wykorzystując dostępne na rynku konsole typu xbox.
Pomimo różnic wszystkie te formy terapii łączy wspólny cel – poprawa stanu funkcjonalnego pacjenta i jego stanu psychicznego, a także poprawa jakości jego życia. Mamy szeroki wachlarz aktywności i materiałów dostępnych do pracy nad potrzebami każdej z grup pacjentów.
Często głównym problemem osoby po udarze mózgu lub innym incydencie neurologicznym są niedowład jednej strony ciała, apraksja, afazja, zespół pomijania stronnego czy zaburzenia pamięci. Osoba ta musi odnaleźć się w nowej sytuacji i poradzić sobie z wykonaniem niektórych czynności, z pozoru łatwych i znanych. Ubieranie i rozbieranie się, mycie zębów czy korzystanie z prysznica są często trudne do wykonania w sposób samodzielny. Jednak dzięki regularnemu, codziennemu powtarzaniu danej aktywności mózg krok po kroku trenuje, uczy się i zapamiętuje kolejne etapy danej czynności.
Ważne są wskazówki, dzięki którym ułatwimy naszemu podopiecznemu powyższe czynności.
Zakładając bluzkę czy bluzę, warto stosować kolejność: ręka niedowładna – ręka zdrowa – głowa, ponieważ wkładanie do rękawa słabszej ręki jako pierwszej ułatwi ubieranie pozostałych górnych partii ciała. Starajmy się wspierać słownie i podpowiadać, ale nie wyręczać pacjenta. Wystarczy dać mu szansę na samodzielność. Co do zakładania spodni, majtek, pieluchomajtek, należy również kierować się zasadą, że rozpoczynamy od nogi niedowładnej czy słabszej. Oczywiście z terapeutycznego punktu widzenia najważniejsze dla nas jest to, że pacjent wykona tę czynność samodzielnie, może stosując inną technikę niż zaproponowana powyżej. Nasz doping jednak na pewno zmobilizuje go do podjęcia tych codziennych zadań.
Kolejną ważną aktywnością jest mycie rąk w umywalce, które stanowi dobrą okazją do ćwiczeń, również poznawczych. W tym wypadku pacjent musi zaplanować proces umycia rąk od początku – czyli użycie ręki do celowego zadania, uruchomienie kranu (przekręceniem kurka lub odchyleniem uchwytu), włożenie ręki niedowładnej lub mniej sprawnej do umywalki. Jest to bardzo praktyczny trening dla pacjentów cierpiących na zespół pomijania stronnego. Osoby te mają zaburzone spostrzeganie słabszej strony ciała i zdarza się, że pomijana ręka znajduje się poza umywalką, ,,wisi” bezwładnie. Mycie rąk jest tu doskonałym ćwiczeniem sprawności manualnej, a dodatkowo pozwala na dobodźcowanie słabszej ręki.
Namawiajmy pacjenta na to, aby po czynnościach higienicznych układał słabszą rękę na udach, jeśli siedzi w wózku inwalidzkim, lub na stole i robił na przykład automasaż. Zależy nam na tym, aby osoba ta miała stale informację, że ręka jest zabezpieczona i w zasięgu jej wzroku.
Trening czynności dnia codziennego dotyczy również czesania włosów lub golenia się. Takie ćwiczenia można rozpocząć od treningu z kartami pracy. Stanowią one dobrą bazę do pracy z prawdziwymi akcesoriami. Przykładowe plansze, Wiem, jak to zrobić, można znaleźć w ofercie Wydawnictwa WiR – teczka zawiera opracowane przez specjalistki karty pracy w formie obrazków z podpisami, które należy dopasować.
Bardzo często w swojej pracy obserwuję u pacjentów realny problem z funkcjami wykonawczymi również podczas czynności wykonywanymi w kuchni, np. podczas nalewania wody do szklanki, parzenia kawy lub herbaty, robienia kanapek. Zanim przystąpimy do tych czynności w kuchni, możemy sprawdzić, jak podopieczny poradzi sobie, pracując z wyżej wspomnianymi papierowymi elementami do ułożenia. Rozkładamy podpisy, obrazki, a pacjent stara się dopasować właściwie nazwy, rozpoznać przedmioty, ułożyć obrazki z etapami czynności w prawidłowej kolejności. Dzięki takim zajęciom pacjent poprawia pamięć, koncentrację i podzielność uwagi, a dodatkowo może popracować nad czytaniem. Możemy również namawiać go, aby przesuwał i chwytał elementy tylko palcami słabszej ręki, jeśli jest to możliwe. Będzie to dobry sposób na terapię ręki i szansa na poprawę sprawności manualnej.
Uzasadnione jest stworzenie pacjentowi warunków jak najbardziej zbliżonych do domowych, a więc używanie sprzętów dobrze mu znanych (lodówka, kuchenka gazowa, mikrofalówka, piekarnik czy zmywarka), stosowanie produktów, z których zrobiłby kanapkę, prostą sałatkę czy zupę pomidorową. Zadawanie pytań o przepisy na ulubione dania i pomoc w ich przygotowaniu, nawet wspólne wyjście do sklepu po zakupy jest świetną formą terapii dla naszego podopiecznego. Stwarza okazję do różnych aktywności, takich jak zaplanowanie miejsca zakupów, zrobienie listy produktów potrzebnych do wykonania potrawy, oszacowanie kosztów zakupów. Takie planowanie daje nam możliwości treningu pamięciowego i ćwiczeń operacji myślowych.
Podczas rehabilitacji pacjenta istotne jest, czy ma on niedowład ręki, osłabioną siłę mięśni, problemy z chwytaniem lub utrzymaniem przedmiotu w ręku. Jeżeli istnieją trudności z funkcjonalnością ręki, a mamy pomysł na zajęcia kulinarne albo plan nauki samodzielnego posługiwania się sztućcami, warto pomyśleć o adaptacjach dedykowanych takim osobom. Możemy pomóc pacjentom w byciu sprawnymi pomimo niepełnosprawności manualnej. Pomocne będą deski do krojenia jednorącz, sztućce z pogrubioną rękojeścią, noże ze specjalnym uchwytem, podkładki antypoślizgowe pod talerze.
Oprócz tego namawiajmy podopiecznych do używania słabszej ręki, do wymuszania ruchu (może być to również chwytanie oburącz, jeśli użycie jednej ręki jest niemożliwe), np. do otwierania drzwi, naciskania włącznika światła czy chwytania klamki. Wszystkie te czynności wymuszają używanie słabszej części ciała, a aktywne używanie to działanie, które jest naszym celem terapeutycznym.
Pacjenci zmagający się z trudnościami funkcji manipulacyjnych dłoni i palców mogą więc zwiększać swoją sprawność dzięki zadaniom takim jak przewlekanie sznurówki, zapinanie guzików, wiązanie supełków na sznurku, nakładanie spinaczy biurowych na kartkę papieru czy przypinanie klamerek do ubrań, chwytanie monet palcami. Czynności te wspierają motorykę małą, a dodatkowo są łatwo dostępne dla każdego i nie wymagają dużych nakładów finansowych.
Należy pamiętać, że każda aktywność działająca na pacjenta i dająca pozytywny bodziec stwarza mu okazję do zwiększania jego sprawczości i przybliża go do osiągania samodzielności w domu czy w życiu zawodowym, do którego często pacjent chciałby wrócić.
Robiąc wywiad z pacjentem, starajmy się dowiedzieć jak najwięcej o jego dotychczasowej pracy, hobby, zainteresowaniach czy ulubionych zajęciach w domu. Możemy wykorzystać te informacje do terapii i stworzyć warunki do pracy nad danymi aktywnościami. Może to być gra na instrumencie, robótki na drutach lub szydełkowanie, wstawianie prania do pralki i samodzielne rozwieszanie go na suszarce, taniec czy wyjście do kina lub teatru. Wiedząc, że nasz pacjent lubił majsterkować, spróbujmy zorganizować mu warsztat z narzędziami, żeby mógł samodzielnie lub przy naszej pomocy znów spróbować swoich sił przy reperowaniu jakiejś usterki.
Oczywiście wcześniej trzeba zaplanować wszystkie te aktywności w bezpieczny dla podopiecznego sposób. Chodzi jednak o to, by nie rezygnować z ulubionych zajęć, ale znaleźć możliwości na ich kontynuację, jeśli tylko sprawiają przyjemność naszemu pacjentowi lub bliskiemu.
Terapia zajęciowa przynosi wiele korzyści w procesie powrotu do sprawności dla osób z różnymi problemami. Stanowi podstawę działań terapeutycznych dla osób z zaburzeniami pamięci i funkcji poznawczych. Poprzez powtarzalność i regularność zaplanowanych ćwiczeń manualnych, pamięciowych, opartych na treningu czynności dnia codziennego możemy zaktywizować naszych podopiecznych. Pozwala to poprawić ich stan funkcjonalny, zadbać o jakość ich życia, a także przedłużyć bycie samodzielnym i sprawczym.
Magdalena Karasowska-Deptuch – terapeutka zajęciowa z wieloletnim doświadczeniem w pracy na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Absolwentka Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej. Członek zarządu fundacji Dobra Terapia, która zajmuje się promowaniem terapii zajęciowej i aktywizacją społeczną osób z niepełnosprawnościami.
Śledź działania fundacji Dobra Terapia:
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
