Menu
Zaburzenia pisania mogą odzwierciedlać trudności w komunikacji językowej, które towarzyszą osobom z afazją. Agrafia (zaburzenia pisania) oraz afazja są zróżnicowane pod względem stopnia nasilenia oraz rodzaju (Wójcik-Topór, 2021). Niemniej należy pamiętać, iż na podstawie samych zaburzeń pisania nie można dokonać klasyfikacji afazji.
Trudności w pisaniu będą zależne od miejsca, rozległości i głębokości uszkodzenia struktur mózgowych (Daniluk, 2017). Patologia w różnych obszarach mózgu może spowodować odkształcenia jakościowe i ilościowe w piśmie. Zdarza się, że pacjent najczęściej ma zaburzone pisanie „od siebie”, czyli pisanie twórcze, ale ma zachowane pisanie zautomatyzowane (zapisywanie własnego imienia i nazwiska), przepisywanie bądź pisanie po narysowanym śladzie (Lorch, 2013; Daniluk, 2017).
Z pewnością, gdy chcemy wykonać analizę pisma i ocenić sprawność grafomotoryczną, bierzemy pod uwagę kilka aspektów. Zwracamy uwagę na rękę wiodącą – przy jednoczesnej afazji często dochodzi do porażenia prawej ręki, która może być dominująca. Obserwujemy również możliwości i sposób trzymania narzędzia pisarskiego, usytuowanie kartki, a także postawę ciała (siedzenie przy biurku, trudności z utrzymaniem postawy siedzącej) oraz tempo pracy (Wójcik-Topór, 2021).
W zaburzeniach pisania towarzyszących afazji mogą występować agramatyzmy, metatezy (przestawianie liter), opuszczanie liter, czy trudności z odpowiednią segmentacją tekstu (Daniluk, 2017). Zdarza się, że również zaburzenia związane z percepcją słuchową, zaburzenia świadomości dźwiękowej będą wpływać na pisanie. Wówczas mogą pojawić się w piśmie paragrafie i przekształcenia liter, które spowodują powstawanie neologizmów, substytucji wyrazowych. Takie trudności czasami towarzyszą afazji aferentnej ruchowej. Podobne zaburzenia występują często przy afazji akustycznej. Wówczas obserwuje się przestawianie, opuszczanie liter, wstawianie liter i sylab, odkształcenia w zakresie morfologii, składni, błędy ortograficzne (Daniluk, 2017; Wójcik-Topór, 2021).
Poniżej przykład zaburzeń w przepisywaniu u osoby z afazją:
Źródło: materiał własny
Często w dłuższych strukturach zdaniowych pacjenci pomijają znaki diakrytyczne, mają problemy z uporządkowaniem elementów w zdaniu oraz z kompozycją tekstu. Jednak w samym procesie diagnozy nie można jednoznacznie stwierdzić, które zaburzenia są efektem deficytu w rozpoznawaniu słuchowym, a które wynikają z zaburzeń we wzrokowym zapamiętywaniu graficznego zapisu tekstu (Panasiuk, 2007).
Oprócz afazji pacjent może mieć różne zespoły jej towarzyszące, które również będą wpływać na samo pisanie. Agnozja, która polega na zaburzeniach w rozpoznawaniu bodźca pisanego, lub apraksja, czyli deficyty w wykonywaniu ruchów spowodowane osłabieniem siły mięśni – z pewnością wpłyną na jakość i zdolność pisania (Mohr, 2000).
Poniżej przykład rysowania po śladzie figur przez pacjentkę z afazją i towarzyszącymi zaburzeniami gnozji i apraksji:
Źródło: materiał własny
Celem terapii pisania w afazji jest przede wszystkim odbudowa zaburzonej lub utraconej umiejętności pisania. Z pewnością wprowadzenie do terapii afazji ćwiczeń i działań opartych na pisaniu jest często punktem wyjścia do odbudowy zaburzonych funkcji związanych z komunikacją językową.
Dzięki terapii pisania można ćwiczyć dodatkowo szereg innych funkcji poznawczych. Przede wszystkim usprawniać analizę i syntezę wzrokową – już na etapie pisania po śladzie i przepisywania . Tu możemy włączyć pisanie po śladzie, wykorzystując automatyzmy do jednoczesnego powtarzania.
Sprawność spostrzegania trenujemy podczas uzupełnianiu liter brakujących w wyrazie, dokańczania sylab lub wpisywania wyrazów w zdaniach i tekstach . Dodatkowo koncentracja uwagi oraz funkcje wykonawcze ćwiczymy w zadaniach związanych z odszukiwaniem liter, słów w ciągu lub w wykreślankach.
Umiejętność pisania może być połączona z ćwiczeniami rozumienia, gdy pacjent ma wybrać i przepisać właściwy wyraz w zdaniu w oparciu o kontekst zdaniowy . Dobrze, aby dobierany materiał zadaniowy był powiązany tematycznie, a pacjent z afazją ćwiczył słownictwo tematyczne lub odpowiednie do zarysowanego kontekstu sytuacyjnego.
Przykładowe ćwiczenia do pobrania znajdziesz tutaj w zakładce Mowa i komunikacja > Terapia pisania.
Warto pamiętać, że w ćwiczeniach pisania możemy wykorzystać współczesne technologie, na przykład trenując pisanie wiadomości SMS, odpisywanie na e-maile. Praktyczne zastosowanie pisania zachęca bowiem pacjenta do podejmowania prób w samej terapii.
Jako terapeuci powinniśmy mieć świadomość, że zaburzenia pisania będą wpływać na funkcjonowanie językowe pacjenta z afazją. Naszym zadaniem jest nie tylko realizowanie i programowanie terapii, która ćwiczy daną umiejętność. Przede wszystkim mamy wspierać pacjenta z afazją w codziennym funkcjonowaniu i w realizowaniu się w wybranej roli społecznej.
dr Paulina Wójcik-Topór – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, adiunkt w Zakładzie Logopedii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Glottodydaktyki Polonistycznej, logopeda, neurologopeda. Współautorka wielu pomocy terapeutycznych dla dorosłych w Wydawnictwie WiR. Od 2014 roku pracuje jako neurologopeda w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej z Pododdziałem Rehabilitacji Ogólnoustrojowej. Współpracuje z Polskim Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej „Votum” w Krakowie, prowadzi terapie komunikacji – głównie osób dorosłych po różnych incydentach neurologicznych.
Odwiedź nasz Facebook i Instagram!
